همه ما تجربه خرید لامپ رو داریم، و قطعا همه ما هنگام خرید با پرسش هایی اساسی رو به رو شدیم، این لامپ نور کافی برای اتاق من را دارد؟ آیا این لامپ به سرپیچی که من دارم می خورد؟ رنگ نور این لامپ همانی است که من احتیاج دارم؟ با ما باشید با تمام نکاتی که برای خرید یک لامپ به آن احتیاج دارید.
در این مواقع بهترین راهنمای ما فروشنده لامپ است، اما شاید توصیه های فروشنده هم همیشه کارساز نباشد، فروشنده ممکن است با تبحر از شما بپرسد برای چه مکانی لامپ را لازم دارید سوال های بیشتری هم از قبیل اینکه اتاق چند متر است، لامپ قرار است در چه محلی نصب شود و غیره، در آخر لامپی را به شما معرفی کند که شاید از نظر فروشنده روشنایی مناسب و کارایی درستی داشته باشد، ولی هنگام نصب لامپ، متوجه شوید لامپ به سرپیچ شما نمی خورد و یا از میزان روشنایی راضی نیستید و پیش خودتان بگویید کاشکی نور بیشتر و یا شاید کمتری داشت و ای کاش به رنگ نور طبیعی نزدیک تر بود تا یک نور سرد و یخی!
ما در این مقاله سعی داریم شما را با تمام پارامتر ها و المان هایی که درباره خرید یک لامپ باید بدانید آشنا کنیم.
میزان روشنایی
مثل تمام موارد فیزیک، میزان روشنایی هم پارامتر های مخصوص به خود را دارد و به سادگی با یک کمیت قابل اندازه گیری است و با یک عدد قابل درک . هر منبع نور با دریافت انرژی طی فرایندی، انرژی دریافتی را به پرتو نور تبدیل می کند. در این فرایند مقداری از انرژی هدر رفته و مقداری دیگر تبدیل به نور می شود. مقدار نور یا شار نوری (جریان نور) در واقع همان مقدار انرژی تابش شده از یک منبع نور در واحد زمان است. شار نوری را با φ نشان می دهند و واحد اندازه گیری آن لومن lm است. هر چه شار نوری بیشتر باشد آن لامپ نور بیشتری تولید می کند. یک لامپ رشته ای ساده استاندارد 100 وات حدود 1380 لومن نور تولید می کند و یک لامپ LED با توان 15 وات حدود 1350 وات نور تولید می کند. یک نکته مهم، یادتان باشد شما همیشه برای میزان لومن ای که هر لامپ دارد پول پرداخت می کنید نه به ازای توان (وات w) آن!
حالا خیلی ساده تر به قضیه نگاه می کنیم:
شما یک لامپ LED 9 وات از دسته لامپ حبابی فروشگاه الکتروتک انتخاب می کنید:
این لامپ همان طور که از اسمش پیداست، 9 وات توان یا مصرف انرژی دارد. می خواهیم بفهمیم مقدار نوری که این لامپ تولید می کند به چه اندازه است. به دو روش می توانیم این موضوع را دریابیم.
یا از طریق جدول مشخصات لامپ در سایت، در قسمت شار نوری دریابیم میزان روشنایی لامپ به چه میزان است:
و یا از روی جعبه یا اعداد نوشته شده روی خود لامپ می توانیم میزان روشنایی لامپ را متوجه شویم:
بعضی از کمپانی های تولید کننده به جای بیان کلی میزان روشنایی لامپ، از پارامتر دیگری به عنوان lm\w (لومن بر وات) استفاده می کنند. یعنی به ازای هر وات، چند لومن نور تولید می شود. در واقع تنها تفاوت در این است که شما باید این عدد را در اندازه توان یا وات لامپ ضرب کنید تا میزان روشنایی کلی لامپ به دست آید. به عنوان مثال وقتی میزان روشنایی یک لامپ 15 وات، عدد 12 lm\w است، ما باید اینگونه عمل کنیم: 225=15×12، یعنی این لامپ 225 لومن روشنایی دارد.
شدت نور
از دیگر پارامتر های مورد نیاز برای شناختن یک لامپ، می توان به شدت نور آن اشاره کرد. شدت نور، قدرت نور ساطع شده از منبع نور در یک جهت و در واحد زمان نشان می دهد. این پارامتر را با I نشان می دهند و واحد اندازه گیری آن کندل cd است.
شاید برایتان سوال ایجاد شود که شدت نور با مقدار روشنایی نور چه تفاوتی می کند؟ برای مثال، یک لامپ معمولی و از طرف دیگر، یک لیزر خودکاری معمولی را در نظر بگیرید.
ابتدا لامپ را بررسی می کنیم. لامپ نور خود را در تمام جهات پخش می کند و روشنایی نسبتا مناسبی دارد، ولی آیا نور این لامپ ، با همان قدرتی که اتاق شما را روشن کرده است، به خیابان هم می رسد؟
از طرف دیگر، لیزر خودکاری معمولی را داریم. از این لیزر ها به عنوان وسیله تدریس در دانشگاه ها برای نشان دادن تخته یا یک وسیله تفریحی استفاده می شود. میزان نوری که این لیزر تولید می کند حتی یک هزارم نور لامپ معمولی هم نیست، ولی اگر این لیزر را از پنجره به سمت خیابان نشانه بگیرید، شاید حتی از فاصله 100 متری هم به خوبی قابل مشاهده باشد. به این قدرت انتقال نور، شدت نور و به میزان فضایی که نور، محیط را روشن کرده، میزان روشنایی نور می گوییم.
نمود رنگ
جدای از این پارامتر ها، کمیت دیگری نیز در منابع پخش نور وجود دارد به اسم نمود رنگ Color Rendering Index یا CRI. به قابلیت نور در بازنمایی دقیق رنگ اجسام نمود رنگ می گویند. این ویژگی در استاندارد های روشنایی با Ra نشان داده می شود و مقدار آن از صفر تا 100 متغیر است. هرچه طیف نور پیوسته تر باشد و طول موج های بیشتری از باند مرئی را دربر بگیرد، مقدار Ra بالاتر خواهد بود. نمود رنگ لامپ ها بر اساس طیف نوری آن ها متفاوت است.
همان گونه که در تصویر مشاهده می کنید هر چه CRI به سمت عدد 100 میل کند، رنگ بازتابی از جسم طبیعی تر و به رنگ واقعی خود جسم نزدیک تر می شود. جالب است بدانید از همین قابلیت نمود رنگ برای نورپردازی بوتیک ها و لباس فروشی ها استفاده می شود که با استفاده از نور هایی با CRI پایین، بعضی از ضعف های لباس گرفته می شود و لباس درخشان تر و جذاب تری به نمایش در بیاید، و برعکس در نمایشگاه ها و موزه ها نور هایی با CRI بالا استفاده می شود تا محصول و اثر هنری در بهترین حالت و طبیعی ترین حالت به نمایش در بیاید.
با توجه به مثال های بالا نمی توان گفت لامپی که CRI پایینی دارد لامپ خوبی نیست، بلکه هر لامپی بر اساس نیاز ها و کاربرد های خود انتخاب می شوند و تاثیر گذار هستند. اما به صورت کلی برای استفاده در منازل لامپ هایی با CRI بالا گزینه منطقی تری به حساب می آیند و اصولا لامپ های با نمود رنگ بالا گران تر هستند.
برای درک رنگ ها و دانستنی هایی بیشتر از دمای نور و مورد استفاده از آن ها در نورپردازی به مقاله آن در مجله الکتروتک مراجعه بفرمایید.
زاویه پخش نور
هر منبع پخش نور، نور را با شدتی مشخص در زاویه ای مشخص پرتاب می کند. برای مثال لامپی نور را با زاویه ۶۰ درجه پخش می‌کند. حال هر چه فاصله منبع نور از اجسام بیشتر باشد، احساس خواهیم کرد مقدار زاویه نور بیشتر شده است و مشاهده می کنیم نور در زاویه های بیشتری نسبت به 60 درجه پخش شده چرا که نور در خود منبع نور هم ایجاد بازتاب می کند و در زاویه ای غیر از زاویه تعیین شده نیز حرکت خواهد کرد و در فاصله های طولانی این امر بیشتر به چشم خواهد آمد. برای رفع این مشکل در فواصل طولانی باید از منابع نور با زاویه پخش کوچک تر استفاده کرد. به صورت کلی منابع نور بر اساس زاویه پخش نور به چند دسته تقسیم می شوند:
| نوع تابش | زاویه تابش |
| نور با پخش بسیار باریک Super Spot Light | 0 تا 15 درجه |
| نور با پخش باریک Spot Light | 16 تا 25 درجه |
| نور با پخش متوسط Medium Light | 26 تا 40 درجه |
| نور با پخش باز Flood Light | 41 تا 60 درجه |
| نور با پخش بسیار باز Wide Flood Light | 61 تا 360 درجه |
تمام محصولات منتشر شده در سایت الکتروتک، در قسمت جدول مشخصات و فیلتر های جست و جو، تمامی پارامتر های مربوط به نور را درج کرده تا شما با خیالی راحت و مطمئن خرید بفرمایید.
از نور هایی با پخش باز بیشتر در منازل و اتاق ها، فضای کلی محل کار، نمایشگاه ها و … استفاده می شود و نور های با پخش نور باریک، برای مسیر نمایی در محیط های تاریک، نور پردازی اثر یا محصول، ایجاد تاکید در محیط، نور پردازی میز کار و … استفاده می شوند.
دمای نور (رنگ نور)
رنگ نور لامپ ها را با پارامتر دیگری به نام دمای نور بیان می کنند. دمای نور را برحسب کلوین از 1000 کلوین تا 10000 کلوین دسته بندی می کنند. حالا چرا رنگ نور را با کمیتی که مخصوص دما است اندازه گیری می کنیم؟ فرض کنید توپ سیاه رنگی داریم که هیچ نوری از بیرون به آن تابانده نمی شود. این توپ را از داخل شروع به گرم کردن می کنیم، هر چه دمای توپ بالاتر برود، توپ شروع به تابش نور کرده و از بیرون تغییر رنگ پیدا می کند و این رنگ در هر درجه دمایی، یک رنگ یکتا را دارد.
دمای نور اصولا از 1000 کلوین با رنگ نور نارنجی و اصطلاحا رنگ گرم (مرحله نور شمع) شروع شده، در 6000 کلوین به دمای رنگ نور طبیعی (مرحله نور خورشید) می رسیم و در 10000 کلوین به رنگ آبی و اصطلاحا رنگ سرد (مرحله نور هوای ابری) می رسیم. هر لامپ بر حسب سیاست تولیدی، دمای رنگ خاصی را تولید می کند که برحسب نیاز نورپردازی آن را انتخاب می کنیم.
انواع سرپیچ لامپ
و آخرین نکته ای که برای انتخاب لامپ مناسب می ماند، نوع سرپیچ لامپ ها است.
سرپیچ لامپ به سه نوع اصلی و متداول دسته بندی می شوند:
سرپیچ سایز E14: این نوع سرپیچ به سرپیچ شمعی نیز معروف است و بیشتر در لوستر ها و چراغ های خواب یا آباژور ها به کار می رود و قطر آن ها 14 میلی متر است.
سرپیچ سایز E27: این سرپیچ معروف به سرپیچ معمولی است و اکثر لامپ ها از این سرپیچ استفاده می کنند. قطر این سرپیچ ها 27 میلی متر است.
سرپیچ سایز E40: این سرپیچ ها در لامپ های توان بالا و صنعتی به کار می روند و به سرپیچ صنعتی نیز معروف می باشند.
منابع: olino.org – ledlightingsupply.com – lumicrest.com – اصول و روش های طراحی نورپردازی – ساناز امیدوار